د ۱۹۲۵ كال د مارچ ۱۸ نېټه وه، د ماسپښين په دوو بجو د حكومت د ادارو استازي، سوداګر، صنعتګر او د بزګرانواستاځي د کابل د “ګلخانې ماڼۍ” كې سره راټول شوي او د افغانستان د امير امان الله خان خبرې يې اورېدې.
پاچا ورته د وزن، کچ او د سکو د اندازو په اړه وېنا کوله چې د خپل هېواد د ماډرن کولو په لار کې يو مهم گام و.
د نوي پېسو په اړه يې وويل چې په دې كې درې واحدونه دي:
د مسو جوړواحد “پول” دى،
د سپينو زرو واحد “افغانۍ” ده،
او د سرو زرو واحد “اماني” نومېږي.
بيا په دې يې ټينگار وکړو چې نورې صفتي كليمې( لکه نوي يا زوړ) بايد له دغو نومونو سره اضافه نه شي. يو كس بايد نوي مسي واحد(پول نو) يا نوي پول ونه وايي، يا هم د سپينو سكه افغانۍ روپۍ ونه بولي او نه هم طلايي سكه، اماني طلا وبولي، بلكه په ساده ډول يې: پول، افغانۍ، امانۍ په نوم ياد کړي.
د دې اعلان نه درې کاله وړاندې يو ” کاغذي نوټ” هم د ” افغاني” په نوم چاپ شوې و چې د “دار الامان ” ماڼۍ جوړونکو ته د مزدورۍ په توگه ورکړی و.
په دې نوټ په څلورو خواو، ترکي،هندي،پارسي او پښتو، د يو(۱) تورې ليکل شوې و چې “بير،اېک، يک او يو” و.
د چوكاټ پورته منځنۍ برخه د افغان حكومت نښان لرلو چې په يو اووه گوټيزه ستوري كې جومات له يوې منارې سره كښل شوى او په دواړو خواوو كې يې بيرغ و. يو له بله تېرېدونكو دووكليمو د پاسه محراب او منبر بيا په منځ كې و.
دغه ليكنه په غټ ثلث خط ورباندې ليكل شوې و، “شهر دار الامان”. د نوټ په دواړو خواوو يې په واړه نستعليق خط ليکلي و، ” مدير محاسبه شهردار الامان” د دغو دواړو كليمو سره د چوكاټ په دواړو خواوو كې ۱۳۰۱هجري لمريز كال نېټه كښل شوې وه.
د نوټ شمېره ۸۰۰۵ د نوټ په برنيو كونجونو كې تكرار شوې وه. په وروستۍ كرښه كې ليكل شوي، ” دغه نوټ د دار الامان ښار د خزانې له خوا د خپل ليكل شوي ارزښت له مخې منل كېږي.”
په دغه نوټ د تركاڼ، خټګر او معمارنقشونه دي چې په ښكتنۍ برخه كې پر يوه كرښه ښكاري.
د چوكاټ د ښكتنۍ برخې په منځ كې “يك روپيه كابلي” په ښه نستعليق خط ليكل شوي دي. دا په يوه سپينه سطحه ګلابي رنګ لري او د نوټ نورې خواوې تشې دي.
کله چې دار الامان ماڼۍ کارگرانو دا نوټ بازار ته يوړو نو هيچا ترې نه اخستو او ښاي هم دغسې دا نوټونه کاغذ په ارزښت ختم شول.
په ۱۹۲۸ م کې د افغانيو لومړۍ کاغذي نوټ چاپ او رسمي شو. يوه افغاني په سل ” پول” ووېشل شوه. د شلو افغانيو نوټ ته به يې “اماني” ويل. د افغانۍ ۵، ۱۰ او د ۵۰ نوټونه و چې په ۱۹۳۶ م کې د ۲ افغانيو نوټ هم ورسه مل شو.
په ۱۹۳۹ م کې د سکو او د نوټونو د چاپولو دنده ” د افغانستان بانک” ته وسپارل شو.
سرچينه
Journal of the Asiatic Soceity of Bengal
نوې لړۍ، ټوك شمېره ۲۴، ۱۹۲۸
شمېره
د افغانستان وزنونه او د کچ معيار. ل. بوګډانوف، سپتمبر، ۱۹۲۸
صفيه حليم
د خپرېدو نېټه
۴ اگست ۲۰۰۳ م
