په ۲۰۰۳م په ژمي کې د پټنې (بهار) د شاه ارزاني خېشګی مدرسې څو طالب علمانو راته وویل چې هلته ځینې کاروباري پښتانه یو ځای اوسېږي. د هغوی استوګنځای پورې راسره لاړل خو لیرې ودریدل چې ” سود خور” .ته نزدې نه ورځي.
سود- ریبهه- انټرسټ د قرض قیمت وي. مثال يې دا دی چې یو کس د چا څخه ۱۰۰ روپۍ اخلي نو د هغه په ټاکلي بیه ورته ۵ یا ۱۰ روپۍ اضافه ورکوي. د اسیریا او بابل کروند ګرو به د غنم په پور ورکولو “ګټه” اخیسته. دغه معاملات به د نن په شان وو او پور اخستونکي به په ټاکلي ګټې (سود) غنم یا بل فصل بیرته ورکوو. شا و خوا ۳۰۰۰ ق م کې د میسوپوټیمیا مختلفو نسلونو خلکو به یو بل ته غله پور ورکوله او په بدل کې به يې نور توکي د ګټې سره اخیستل.
د سکو جوړیدل او د مال خرڅولو لپاره سره زر کارول دغه کاروبار کې بدلون راوستلو. د ناڅاپه ناروغۍ یا بل مصیبت په وخت خلکو به د کوڅې هټۍ وال څخه پېسې پور اخیستې. خو په دې کې ستونزه پیدا شوه او هغه دا چې خلکو به قرض بیرته نه ورکاو. ځینو خلکو به د پور په بدل کې د خپلو میرمنو سره زر یا د مسو لوښي ورسره ” ګاڼه” کړل. دغه ته به يې “ګروي ( ګرو) کول ویل. له هغه وخت ځینو دکاندارانو د اصل پور بیه وټاکله چې ” سود او ریبهه” نومېږي.
دوی به په لویو کتابونو(رجسټر) کې د پور اخیستونکي نوم، د پېسو او د سود بیه او نېټه ورسره ولیکله. هغه کس به په رجسټر (بهي) کې خپله ګوته ولګوله. د دکاندار نه علاوه ځینو زمکه والو او کاروباریانو پور ورکول هم یو کسب وګرځاو او دوی ته به يې “ساهوکار” ويل. د پور وړي حساب به په ” بهي کهاته” کې موجود او لوی ساهوکار به بې شمیره “بهي کهاتې” لرلې. خلکو به خپل پور مسلسل په معمولي پېسو ورکولو خلاص کړو. د نه ورکولو په حالت کې به ساهوکار د پور وړي د کور قیمتي شیان په زوره واخیستل.
په هند کې پښتنو هم د ساهوکار په شان خلکو ته په سود پېسې ورکول شروع کړل. سره له دې چې د مسلمان په توګه د سود اخیستل منع دي خو دوی په لوی لاس خلکو ته پور ورکاو. بیا د سود یا اصل د نه ورکولو لپاره به يې ورپسې کوتک واخیستو. هغه وخت په هند کې دوی د “سود خورپټهان” په نوم بدنامه شول.
په لرغونې تاریخ کې یهودان د سرو زرو او پېسو په راټولو بدنامه وو. بې وزلو خلکو او د وخت حکومتونو هم له دوی پېسې په پور اخستې. دوی په حساب کې تکړه وو نو د قرض په پېسو يې د سود شرح لوړه ساتله. ان تر دې چې د اصل پور نه به يې سود زیات شو. د “سودخور” نوم د نفرت یوه نښه وه. اوس په ټولې نړۍ کې ” مني لینډر” یا پور ورکونکي لکه د بینکونو کاروبار کوي. ټول بینکونه هم د قرض ورکولو په سر پېسې اخلي چې “منافع” یا د انټرسټ شریفانه نوم يې ورته ورکړی دی.
په سخته کې د چا پکار راتلل او پېسې د “قرض حسنه” په توګه ورکول یوه انساني فریضه ده. د پټنې، بمبۍ او د نورو ځایونو سود خواره پښتانه د تاریخ یوه برخه ده چې اوس يې هم له دغې کاروبار لاس نه دی اخستی.
تصویر د ډاکټر سعود الحسن روهیله فیسبوک نه په مننه